Jotik
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Jotik, op Huchdütsch weed va Gotik jesproche, es önö Stil en d Architektur un d Konst us öt Meddelalder. Dr Aavang es öm öt Joohr 1140 en d Jäjend öm Paris z vänge, trock sich dann ävver bes 1500, iih d Alpe erreichd woode. D Jotik ersatz d Romanik un wood spiir van d Renaissance aavjelöößd. Dobeij weed tösche Vrösch-, Meddel- un Spiijotik ongerscheede.
En d Zitt van d Jotik speld d Dostellung van d kerchliche Ideen ön jruuße Roll. Dobeij wäde döck Symbole un Allegoriee jenotzd. Dr Spetzbore es dr Driih- un Angelponkt van d Jotik un jilt als dat Kennzeeche van önö jotische Bouw.
Dr Naam „Jotik“
[Ändere · der Quälltäx ändere]Övversatze us öt Italienische heechd dat Wood „Gotico“ vremdartich övv barbarisch, watt domet zösamme hong, dat mo di neu Art Konst vöör klengkariird held, kenne jruuße Wääd dorop laad. Sö wood met d Konst us d Antike vorjleche un vöör messlonge jehalde. Mo ändernde zwar spiir d Meinung dorövver, ävver dr Naam Jotik bleed.
Wi öt dozo koom
[Ändere · der Quälltäx ändere]En d Vöörjängerzitt van d Jotik, d Romanik, spelte Klüster un Kerchebouwte ön jruuße Roll. Völl deende nävver vöör öt Bäähne och zm Schotz. Em 12. Jahrhondöt ändernde sich dat ävver. Stadtmuure koome op un löste di ald Schotzbouwte aav. Papst un Kaiser stredde doröm, wä beij d Konst öt Saare hod. Su woode d Kerche Deel van d Liturjii. So wesse op dat Jerusalem us d Zitt va Jesus hen. Dr Jlanz van d Kerche solld zeeje, dat d Kerch öt Saare hod, wä z. B. Bischöff äsätze dorv. Dadörch dat d Weetschaff ä Europa woss, koom jenoch Jeld örän, un öt wood möjelich, jruuße un opwändije Kerche z bouwe.
Wi d Jotik entstäng
[Ändere · der Quälltäx ändere]
Öt jenau Joohr es net jesechert, ävver mo nämmd a, da töt tösche 1130 un 1140 looß jäng. Do entstäng d Klusterkerch va Saint-Denis als önö Vörjänger van d Kathedral va Bourges, öt ischde jotische Kerchehuuß, dat 1195 vädisch wood, suwie d Kathedral va Reims.
Dr Orsprong van d Jotik woch d Romanik. Beij d Wääßel entstänge ävver kenn eeje Type. Önö Bouw wood beij d Jotik mi als ee Deel jeseeh, ä däm jeddes Deel öt Janze erjitt. Dobeij jäng dat ävver net op enne Schlach. Öt trock sich övver ön janze Zitt met Töschestufe, wie zm Beispell d Kerch Sainte Marie-Madeleine ä Vézelay met dr jotische Krüzzjang zeechd.
Bouwelemente
[Ändere · der Quälltäx ändere]Önö romanische Kerchebouw jeed op d Bouwarte van d au Römer zöröck. Dobeij wäde Elemente wi öt Vöörscheff, öt Atrium, dr Turm un öt Langhuuß suwi völl anger Deeler zo ö Jesamtwerk. Dat bleed och en d Jotik ösu. Watt sich ävver ongerscheed, woch, dat hebeij jäddes Element van öt Janze aavhong un sich net mi wi en d Romanik addeerde. Völl Lett solld en d Kerch valle könne.
Türm
[Ändere · der Quälltäx ändere]
Ee van d opvallendste Bouwelemente van de Kerche send d Türm. Sö solle zeeje, dat van d Kerch als Orjanisatiun Machd usjeehd, wobeij mo bes an d Jrenz van öt Möjeliche jäng, wenn öt öm d Hühde, öt Leete un öt orjanisch Opjebouwde jäng. Ön Eejeart zeechd öt Mönster va Freiburch, dat enne Turm had. Öt es 116 Meter huch un woch jätt, dat angere Städt och ha woohle. Su entstänge Kerche no dat Vörbeld ä zm Beispell Frankfurt/Main.
Nävver Enkeltürm vängd mo en d Jotik a völl Stelle mi als eene Turm. Ee Beispell es dr Dom va Limburg suwi d Kathedral va Laon met 5 Türm. Ä Reims woch sujar jeplant, ön Kerch met 7 Türm z bouwe, ävver mä 3 entstänge.
Zo d markandste Stilelemente van d Jotik jehüüre öt Krüzzrebbejewölbe, dr Spetzboohr, dr Jedanke, statt Muure Glas z nemme. Öt weed mi Jeweed op d Hüühde, d Vertikale jelaad, watt dozo vührde, dat d Kerche ön bes dohen net bekannde Hüühde erreichde. Strebe halde di jrüüßer wädende Kerchescheffe zösamme, wobeij sö net mä öt Zösammevalle vorhindere solle. Öt soll och noch schünn usseeh. Feilere helpe beij öt Stötze un helpe, dat Kerchescheff hoch erschinge z losse.
Di Zitt van d Jotik
[Ändere · der Quälltäx ändere]D Vrösch- Huch- un Spiijotik veel je no Land zo ongerschiidliche Zitte wi d Tabell zeechd:
| Vröschjotik | Huchjotik | Spiijotik | |
|---|---|---|---|
| Frankreich | 1140–1200 | 1200–1350 | 1350–1520 |
| Italie | va 1200 a | ||
| Ängland | 1170–1250 | 1250–1350 | 1350–ca. 1550 |
| Dütschland | 1220–1250 | 1250–1350 | 1350–ca. 1520/30 |
Em 16. Jahrhondöt lösde d Renaissance d Jotik aav.
Jotik ä Dütschland
[Ändere · der Quälltäx ändere]Ä Dütschland satz sich d Jotik iisch spii dörch. Enn van d iischde Kerche, di en d Övverjangszitt entstäng, woch d Dom va Magdeburch. Hä wood 1209 vädisch. D Liebfrauekerch va Triir woch öt iischde Bouwerk, dat mä jotische Stilelemente zeechde. Romanik woch net mi z erkenne.
Ön Zoot va jotische Kerch vängd mo döck ä Dütschland un Frankreich. Öt es d Hallekerch, wobeij mo di döck ä kleen Städt vängd.
Jotik ä Net-Kerchliche Bouwte
[Ändere · der Quälltäx ändere]
Nävver ä Kerche vängd mo jotische Elemente och ä normal Bouwte wi Burje, wi zm Beispell d Burch va Prag, un Stadtmuure (Nürnberjer Stadtmuur). Sälvs beij Wonnhüüser vängd mo d Jotik, wi dr Maat va Pilsen zeechd.
Backsteejotik
[Ändere · der Quälltäx ändere]
Em Norde va Dütschland, ävver och ä Skandinavie un Poole, vängd mo d Backsteejotik, jotische Kerche, di us Backstee jemaad wode. Besonders jott jefluppd es dat ä Städt wi Lübeck met d Mariekerch. Ävver och Stralsund und Wismar stönd ä nüüß no. Ä Bayere stönd och ö paar Kerche ä Backsteejotik. Dozo zälld d Liebfrauekerch ä Münche.
Jotik en d Molerei
[Ändere · der Quälltäx ändere]Bes kott vöör öt Äng van d Jotik wood alles ösu jemold, wi öt Oohr öt soch. Dobeij spelld ävver winnijer da tön Roll, watt jeseeh wood, öt jäng mi doröm, zm Beispell Mänsche su z kroome, wi öt vöör d Religiun önö Senn joov. Jemold wood dat, watt vöör Altär, Religiunsbelder etc. nüdisch woch. Drop wood och d Värv aavjestemmd. Da völl Lett en d Kerch örä solld un dat dörch Venstere ömjesatze wood, spellde d Jlasmolerei ön jruuße Roll. Usserdäm blööde och d Bochmolerei op, ön Konst, met dr Frankreich opwaade kutt.
