Jetto Minsk
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Dat Jetto Minsk woch önö Deel em Nordoste van d Stadt Minsk, däm d Dütsche aavjeriijeld hodde, öm dorän d Jüdde van d Ömwelt aav z trenne. Öm d 75.000 Jüdde wode do äjesperrd un zm jruße Deel ömjebraad. Am 21. Oktober 1943 wood dat Lajer opjelöößd. Mä 5 Mänsche övverläävde.
Wi öt em Lajer zojäng
[Ändere · der Quälltäx ändere]Als dat Lajer em Juli 1941 aajelaad wood, wode 60.000 Jüdde op mä 2 km² Land zösammejepächd. Dat entsprechd 1,5 m² vöör enne Mänsch. D Jüdde mote dr Jüddestär draare. Wä werke kutt, wod zm Werke jezwonge. Enne Mond nodäm dat Lajer bestäng, woode en öt Jevängnis d ischde Jüdde erschooße, Aktiune, wi d SS öt nand. A 3 Dach em Aujust storve su 5.000 Persune. Beij anger Aktiune em September braat d SS a 2 Dach 12.000 Jüdde öm. Als Jrond wood jenannd, dat neu Jüdde Platsch em Jetto vänge moote. 2 Zöch met Jüdde us Dütschland braate em November un Dezember 7.000 neu Mänsche en öt Jetto.
Em Jetto soore di Lüüh, watt hön bevöörstäng, dänge sisch met d Partisane zösamme un schmuggelnde Waffe dörch di Jrenze.
Dr Vörsetzende van dr Jüdderot wood van d Dütsche vassjenomme un erschoße. Dono jäng öt ratzfaz: 5.000 Mänsche storve am 2. Määz 1942. Öt Jetto wood vorkleenerd. Di Zahl va Jüdde woch ösu kleng wode, dat sö dat janze Jetto net mi brudde. Dono jachde d SS d Jüdde un mi un mi Mänsche storve em Määz, April un Mai 1942. Em Mai wood ö Huuß met viir Etage ä Brand jestoche un alle Mänsche vorbrannte beij lebendije Liiv. Em Juli 1942 vonge d Dütsche a, Jaßwajels vöör dr Jüüdemord ä z sätze, wobeij d Mänsche en dä Warel jestoppd wode un doren jeftich Jaß äöhmde. Kranke em Spital woode en d Bedde erschosse. 10.000 Jüdde storve op di Art un Wiiß. Als di Aktiun z Äng woch, viirde d Dütsche op dr Maat va Minsk ö jruuß Fess, wobeij sö am 1. Aujust zosätzlich noch ön jruuße Zahl va Mädscher us Spaß am Kwäle vorjewaltije. Avang 1943 vorbleeve noch 9.000 Jüdde em Jetto Minsk.
Em Februar 1943 wood dr SS-Hauptscharvührer Adolf Rübe no öt Jetto jescheckt, öm di Lüüh dr Jaahrus z mache. Hä woch als Mänsch ohne Jewesse bekannd, dä Lüüh ohne Jrond ömbrengt. Rübe leed all Jüdde em Jevängnis ömbrenge, kott dono all Kenger un ald Mänsche ä Heime. Spiir kome d Zwangsarbeeder dra un am 1. Oktober 1943 vorbleve mä noch 2000 Jüdde em Jetto, di am 21. Oktober 1943 aavjehold un ömbraad wode.
Mä 5 Mänsche us öt Jetto övverlävde.