Ongerscheide zwesche Versione vun dä Sigg „Beteijeuze“

Uß de Wikipedia
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
TiwazCitlalli (Klaaf · Beijdrähsch)
Keine Bearbeitungszusammenfassung
TiwazCitlalli (Klaaf · Beijdrähsch)
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Reih 23: Reih 23:
|ca. 550 Lj
|ca. 550 Lj
|}
|}
'''Beteijeuze''' (em bayersche Katalog och '''α Orionis''') es ene rude Reesestäê em Stäênebeld Orion on weed doa och als Schultestäê vamm Stäênebeld bezeechnet. Och wenn Beteijeuze eijentlesch em Dorchschnigk net heller wie dä Rijel (β Orionis) es, weed hä als α-Stäê vamm Orion jesinn.
'''Beteijeuze''' (em bayersche Katalog och '''α Orionis''') es ene rude Reesestäê em Stäênebeld [[Orion (Stäênebeld)|Orion]] on weed doa och als Schulte[[Steern|stäê]] vamm Stäênebeld bezeechnet. Och wenn Beteijeuze eijentlesch em Dorchschnigk net heller wie dä [[Rijel]] (β Orionis) es, weed hä als α-Stäê vamm Orion jesinn.


== Noam ==
== Noam ==
Dä Stäê weed em Engelsche '''Betelgeuse''' jenanngk. D'r Beteijeuze iêh Noam kütt uêspronglesch uss'm Arabesche يد الجوزاء ''yad al-ǧauzā,'' wat esuvell wie "Dä Zwillinge iêh Hangk" bedöcke deet. Dorch ene Övvesätzongsfähle wodd dat dann zo Beteijeuze / Betelgeuse en de Europäiesch Sprooch.<ref>Daniel Fischer, Hilmar Duerbeck: ''Das Hubble-Universum - Neue Bilder und Erkenntnisse'' Bechtermünz, Basel 2000, <nowiki>ISBN 3-8289-3407-2</nowiki>, S. 112.</ref>
Dä Stäê weed em [[Änglische Sproch|Engelsche]] '''Betelgeuse''' jenanngk. D'r Beteijeuze iêh Noam kütt uêspronglesch uss'm [[Arabische Sprooch|Arabesche]] يد الجوزاء ''yad al-ǧauzā,'' wat esuvell wie "Dä Zwillinge iêh Hangk" bedöcke deet. Dorch ene Övvesätzongsfähle wodd dat dann zo Beteijeuze / Betelgeuse en de Europäiesch Sprooch.<ref>Daniel Fischer, Hilmar Duerbeck: ''Das Hubble-Universum - Neue Bilder und Erkenntnisse'' Bechtermünz, Basel 2000, <nowiki>ISBN 3-8289-3407-2</nowiki>, S. 112.</ref>


Hee e kleene Övvesiêht övve eenije van d'r Beteijeuze si Noame:
Hee e kleene Övvesiêht övve eenije van d'r Beteijeuze si Noame:
Reih 53: Reih 53:


== Eijeschaffte ==
== Eijeschaffte ==
Dä Reesestäê Betejeuze jehüürt zer Melechstroaß on weed em Hertzsprung-Russell-Diajramm zer Klass "Rude Övvereese" jezällt. Hä hätt onjefäê dä dusendfache Dorchmesse van d'r Sunn on en ca. zehndusend su jruße Löüschkraff em siêtbaar Berejch.<ref>http://www.solstation.com/x-objects/betelgeuse.htm</ref> D'r Sunn iêh Volumen passt etwa eene Milljarde Moal en dä Beteijeuze erinn. Van ons Äêd uss jesinn, es hä de Zehnthelleste Stäê am Naachhemmel.
Dä Reesestäê Betejeuze jehüürt zer [[Melechstroaß]] on weed em Hertzsprung-Russell-Diajramm zer Klass "Rude Övvereese" jezällt. Hä hätt onjefäê dä dusendfache Dorchmesse van d'r [[Sunn]] on en ca. zehndusend su jruße Löüschkraff em siêtbaar Berejch.<ref>http://www.solstation.com/x-objects/betelgeuse.htm</ref> D'r Sunn iêh Volumen passt etwa eene Milljarde Moal en dä Beteijeuze erinn. Van ons [[Ääd (Planeet)|Äêd]] uss jesinn, es hä de Zehnthelleste Stäê am Naachhemmel.


Demm Beteijeuze sing Radius schwangk öm ca. 15%, wesswäje och sing Helleschkeet töüsche +0,3 und +0,6<sup>m</sup> en en halevrejelmäßisch Period van 2070 Daache hen on häê wechsele deet. Nävve Antares, Mira on Altair es hä van de Äêd met Teleskope als en kleen Schiev met enem Winkeldorchmesse van 0,05 Bojesekonde ze sinn.
Demm Beteijeuze sing Radius schwangk öm ca. 15%, wesswäje och sing Helleschkeet töüsche +0,3 und +0,6<sup>m</sup> en en halevrejelmäßisch Period van 2070 Daache hen on häê wechsele deet. Nävve [[Antares]], [[Mira]] on [[Altair]] es hä van de Äêd met Teleskope als en kleen Schiev met enem Winkeldorchmesse van 0,05 Bojesekonde ze sinn.


== Zokonnef als en Supernova ==
== Zokonnef als en Supernova ==
[[Datei:Betelgeuse VLT.jpg|mini|291x291px|Foto van Beteijeuze, jemaaht mem Very Large Telescope en't Europäesch Süüdstäêwaat (engl. ESO)]]
[[Datei:Betelgeuse VLT.jpg|mini|291x291px|Foto van Beteijeuze, jemaaht mem Very Large Telescope en't Europäesch Süüdstäêwaat (engl. ESO)]]
Doa Beteijeuze en rude Övverrees es, weed hä sing Lävve als en Supernova beende. Wanniêh jenau mer ävve doamet rechne künne, es noh nit esu seche (Vleech att en dusend Joêhre, vleech erst en fröhestens Hongetdusend).
Doa Beteijeuze en rude Övverrees es, weed hä sing Lävve als en [[Supernova]] beende. Wanniêh jenau mer ävve doamet rechne künne, es noh nit esu seche (Vleech att en dusend Joêhre, vleech erst en fröhestens Hongetdusend).


Doa de Löüschkraff van solche Stäêne als Supernova ca. 16.000-fach aansteije kann, wööd d'r Beteijeuze op d'r Äêd su hell wie nu dä Halevmongk schinge (Je noah Vermotonge sujar esu hell wie dä Vullmongk). Övver de Jammastraalebletz müsse mer ons hee ävve kee Sorje maache, doa de Rotationsachs van Beteijeuze nit zo ons zeicht.<ref>https://earthsky.org/space/betelgeuse-could-become-supernova</ref>
Doa de Löüschkraff van solche Stäêne als Supernova ca. 16.000-fach aansteije kann, wööd d'r Beteijeuze op d'r Äêd su hell wie nu dä Halev[[Moond (Ääd)|mongk]] schinge (Je noah Vermotonge sujar esu hell wie dä Vullmongk). Övver de Jammastraalebletz müsse mer ons hee ävve kee Sorje maache, doa de Rotationsachs van Beteijeuze nit zo ons zeicht.<ref>https://earthsky.org/space/betelgeuse-could-become-supernova</ref>


Noah si Explosion weed doavan dann ene Neutronestäê zeröckblieve.
Noah si Explosion weed doavan dann ene [[Neutronestäê]] zeröckblieve.


== Beteijeuze en Literatur on Film ==
== Beteijeuze en Literatur on Film ==

De Version vum 16. Janewar 2021 öm 13:01 Uhr

Ene Bleck op't Stäênebeld Orion, Beteijeuze es dä rude Stäê bovve räêts
Physikalesch Bejreff Daate
Radius 760  +120−60 R[1]
Mass 16,5–19 M[2]
Löüschkraff ca. 55.000 L
Temperatur 3600 K[3]
Rotationsduur 2070 bis 2355 d
Alte 8–8,5 Mio. a
Spektralklass M1–2 Ia–Iab[4]
Scheenboare Helleschkeet 0,42 (0 bis 1,6) mag[5]
Entfäênong ca. 550 Lj

Beteijeuze (em bayersche Katalog och α Orionis) es ene rude Reesestäê em Stäênebeld Orion on weed doa och als Schultestäê vamm Stäênebeld bezeechnet. Och wenn Beteijeuze eijentlesch em Dorchschnigk net heller wie dä Rijel (β Orionis) es, weed hä als α-Stäê vamm Orion jesinn.

Noam

Dä Stäê weed em Engelsche Betelgeuse jenanngk. D'r Beteijeuze iêh Noam kütt uêspronglesch uss'm Arabesche يد الجوزاء yad al-ǧauzā, wat esuvell wie "Dä Zwillinge iêh Hangk" bedöcke deet. Dorch ene Övvesätzongsfähle wodd dat dann zo Beteijeuze / Betelgeuse en de Europäiesch Sprooch.[6]

Hee e kleene Övvesiêht övve eenije van d'r Beteijeuze si Noame:

  • al-Dhira / الذراع / al-Ḏirāʿ (de Ärm)
  • al-Mankib / المنكب (de Schulte)
  • al-Yad al-Yamīn / اليد اليمين (de räête Hangk)
  • Ardra (Hindi)
  • Bahu (Sanskrit)
  • Bed Elgueze
  • Beit Algueze
  • Besn (Persesch) (dä Ärm)
  • Beteigeuze
  • Beteiguex
  • Betelgeuze (Bet El-geuze)
  • Бетельгейзе (Russesch)
  • Betelgez/Бетелгез (Serbesch)
  • Betelgeza (Slowenesch)
  • Betelguex
  • Gula (Euphratisch)
  • Ied Algeuze (Orion si Hangk)
  • Klaria (Koptesch) (Ärmche)
  • Yedelgeuse
  • 平家星 (Japanesch) (Dä Stäê vamm Heike-Clan)[7][8]
  • 参宿四 (Shēnxiùsì, Chinesesch: „Vier[te Stern] van de Drie-Stäêne-Konstellation“)[9]

Eijeschaffte

Dä Reesestäê Betejeuze jehüürt zer Melechstroaß on weed em Hertzsprung-Russell-Diajramm zer Klass "Rude Övvereese" jezällt. Hä hätt onjefäê dä dusendfache Dorchmesse van d'r Sunn on en ca. zehndusend su jruße Löüschkraff em siêtbaar Berejch.[10] D'r Sunn iêh Volumen passt etwa eene Milljarde Moal en dä Beteijeuze erinn. Van ons Äêd uss jesinn, es hä de Zehnthelleste Stäê am Naachhemmel.

Demm Beteijeuze sing Radius schwangk öm ca. 15%, wesswäje och sing Helleschkeet töüsche +0,3 und +0,6m en en halevrejelmäßisch Period van 2070 Daache hen on häê wechsele deet. Nävve Antares, Mira on Altair es hä van de Äêd met Teleskope als en kleen Schiev met enem Winkeldorchmesse van 0,05 Bojesekonde ze sinn.

Zokonnef als en Supernova

Foto van Beteijeuze, jemaaht mem Very Large Telescope en't Europäesch Süüdstäêwaat (engl. ESO)

Doa Beteijeuze en rude Övverrees es, weed hä sing Lävve als en Supernova beende. Wanniêh jenau mer ävve doamet rechne künne, es noh nit esu seche (Vleech att en dusend Joêhre, vleech erst en fröhestens Hongetdusend).

Doa de Löüschkraff van solche Stäêne als Supernova ca. 16.000-fach aansteije kann, wööd d'r Beteijeuze op d'r Äêd su hell wie nu dä Halevmongk schinge (Je noah Vermotonge sujar esu hell wie dä Vullmongk). Övver de Jammastraalebletz müsse mer ons hee ävve kee Sorje maache, doa de Rotationsachs van Beteijeuze nit zo ons zeicht.[11]

Noah si Explosion weed doavan dann ene Neutronestäê zeröckblieve.

Beteijeuze en Literatur on Film

En d'r Romantrilojie "Per Aanhaale dorch de Jalaksis" van Douglas Adams es Beteijeuze et Heemoatsystem van Ford Prefect on Zaphod Beeblebrox.

Op ene Planeet vamm Beteijeuze-System speelt de Handlong van Pierre Boulles "Dä Planeet d'r Aape".

Dä Stäê kütt och en eenije Kuêtjeschischte vamm Sci-Fi-Autor Philip K. Dick vüê.

Enkelnoahwiesjere

  1. Meridith Joyce, Shing-Chi Leung, László Molnár, Michael Ireland, Chiaki Kobayashi, Ken'Ichi Nomoto: . In: . 902, Nr. 1, 2020, S. 63. arxiv:2006.09837. bibcode:2020ApJ...902...63J. doi:10.3847/1538-4357/abb8db.
  2. Meridith Joyce, Shing-Chi Leung, László Molnár, Michael Ireland, Chiaki Kobayashi, Ken'Ichi Nomoto: . In: . 902, Nr. 1, 2020, S. 63. arxiv:2006.09837. bibcode:2020ApJ...902...63J. doi:10.3847/1538-4357/abb8db.
  3. Meridith Joyce, Shing-Chi Leung, László Molnár, Michael Ireland, Chiaki Kobayashi, Ken'Ichi Nomoto: . In: . 902, Nr. 1, 2020, S. 63. arxiv:2006.09837. bibcode:2020ApJ...902...63J. doi:10.3847/1538-4357/abb8db.
  4. http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-basic?Ident=alf+ori&submit=SIMBAD+search
  5. http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-basic?Ident=alf+ori&submit=SIMBAD+search
  6. Daniel Fischer, Hilmar Duerbeck: Das Hubble-Universum - Neue Bilder und Erkenntnisse Bechtermünz, Basel 2000, ISBN 3-8289-3407-2, S. 112.
  7. Akira Matsumura: Daijirin. Sanseido, Tokio 1999, ISBN 4-385-13902-4, S. 2327.
  8. Hōei Nojiri: Shin seiza jyunrei. Chūō Kōron Shinsha, Tokio 2002, ISBN 4-12-204128-7, S. 19.
  9. https://interstellarium.com/de/astronomie/sterne/beteigeuze/
  10. http://www.solstation.com/x-objects/betelgeuse.htm
  11. https://earthsky.org/space/betelgeuse-could-become-supernova