Ahl-Kölsche Shprooch

Uß de Wikipedia

De Ahl-Kölsche Sprooch, op dütsch säät mer Altkölnisch doför, hät mer en Kölle jekallt un jeschrevve, ih dat dat Kölsch vun hückzedaachs sesch allählesch jebeldt hät. De Ahlköllsche Sprooch joov_et als de Stadtsprooch en dä Zick vun öm et 12. Joohundert eröm bes en et 18. Joohundert erin.

Di Endeilung jeiht en de Houpsaach zeröck op dä Sprochweßeschaffler un kölsche Professor Adam Wrede. Dä hät ußföhrlesch de Entwecklung vun de Shprooche en Kölle un öm bei ongersöhk, un wat di för Verbendunge hatte noh de andere jruuß Dijaläkte en Dütschland. Dobei hät hä beeds e Wööterbooch för de Ahl_Kölsche Shprooch[1], un och för et moderne Kölsch[2] zosamme possumenteert.

Zick de Medde vum 5. Joohundert wohr de Shtadt Kölle unger en Rejjimänt fun de Frangke, die noh knapp fonnefhondert Johr röömeshe Härschaff jekumme wohre. Dat Ahlkölsche däht sesch späädeßtens em 12. Johrhondert[3] op dä Jrundjaare vum dohmohlijje ripoaresche ahle Frängkesch un em ahle Nidderfrängkesch entweckele, wat en unser Jääjend dohmohls jekallt woodt, un däm shpääde Ahlhuhdütsch. Op dä Kölsche ier Shprooch hädd_et alsu ald em Meddelallder ene Ennfloß vom Huhdütsch jejovve.[4]

De Ahlköllsche Shprooch woodt nit bloß jeschwadt, nää, se wohr och en Schreffshprooch, un de kerschlejje un wältlejje Offizjälle vun de Shtadt han se jebruch, ävver och dä nommaale Börjer, esu wigg, wi et Schriive dohmohls ald ühplėsch wohr. En reischhalldije Överlivverung uß dä Zick, schriif dä Professor Wrede doh drövver, däht ald en villfällteje shproochlijje Scheeschtung dokkemänteere.[4] Vun de eezte Hälfte vum 12. Johrhondert aan sin och Schreffe belääsch, di mer hück „Litteratuur“ nänne däähte.[5]

Mem sekßeehnte Johondott nohm der Ennfoß vum Neuhouhdütsch en Kölle wi em Rhingland zoh, un de Schreffshprooch en de Kanzleije un beim Dröcke däht sesch öhnlesch verändere. Wat de Lück jeschwaadt han, dat jeng dobei ävver nit esu met. Dat wesse mer dovun, dat em aachzehnte Johonndot wider mieh Kölsch jeschrevve woodt, un mer doh druß erkänne künne, wie sijj_et modärne Kölsch uß dä Shprooch, wi se dohmohls jekallt woodt, eruß äntweckelt hät.

Jäje et Engk vum sekßeehnte Johondott han se en Kölle de eije Schreffshprooch, di ene shtarke Enfloß vum Nidderfrängkesche jehat hatt, opjejovve, un se han ömjeshtallt op et Neuhuhdütsch zom Schriive. Zick dämm jon Schriive un Kalle ier eije Wääje, un dröm sin och fun doh aan de beß hück övverisch jeblevve jeschrevve Saache en Ahle Kölsche Töhn bloß noch äresch sellde ze fenge.

Quelle un Bööscher[Ändere · der Quälltäx ändere]

  1. Prof. Dr. Adam Wrede: Altkölnischer Sprachschatz. En eezte und zwette Livverung kohm em Johr 1928 en Bonn eruß. De övverijje Manuskrip-Blädder un de Nodrääsch to de eezte zwei sen beß hück nit öffentlech ze hann. Zick däm en Kölle et Stadtaschiif en de U-Bahn jefalle es, es nit kloh, wat druß jewoode es.
    De Akademie för uns Kölsche Shprooch häd_en Sigg övver de Ärbeide, se noch eruß ze bränge
  2. Prof. Dr. Adam Wrede: Neuer Kölnischer Sprachschatz. Jreven Verlaach en Kölle. 12. Oplach, 1999. Drei Bänd. ISBN 3-7743-0243-X
  3. Prof. Dr. Adam Wrede: Neuer Kölnischer Sprachschatz. Jreven Verlaach en Kölle. 12. Oplach, 1999. ISBN 3-7743-0243-X, Band zweij, Sigg, 74 bovve.
  4. 4,0 4,1 Prof. Dr. Adam Wrede: Neuer Kölnischer Sprachschatz. Jreven Verlaach en Kölle. 12. Oplach, 1999. ISBN 3-7743-0243-X, em drette Band, de Sigg 332, bovve.
  5. för e Beishpell, us em 16. Johrhondert shtammp dat Werrek, wat em nünxehnte Johondert, jäje däm sing Engk, onger dämm Tittel „et Booch Weinsberg“ bikannt jewoode es. En dä Aat vun enem Daarebooch schriif dä Sonn fun enem kölsche Patriizijer, dä Hermann von Weinsberg, övver si Levve vun der Juurend bes en et huhe Allder. Besöngėsch doh draan es, dat en däm Booch et eetze mohl eine övver sesch sellver schriiv, un dat Woot „Esch“ dobei bruch. Dat övverhoup ene Börjer vun ene Shtadt övver sesch jeschrevve hät, wat söns jraad enß ene Schrivver övver ene Künning jedonn hät, dat zeijsch, wat der Kölsche dohmohls ald för ene Shtolz op sesch un sing Shtad em Liev jehat hät.